موقعیت جغرافیایی و تمدنی مصر سبب شده تا با کسب جایگاهی برجسته در طول تاریخ، همواره در کانون توجه قدرتهای بزرگ دنیا قرار داشته باشد. از قرنها قبل از میلاد، مصر صحنه حضور و درگیری تمدنهای گوناگون بوده و اکنون نیز هیچ کشوری نمی تواند از اهمیت آن چشم‌پوشی کند. همه کشورها برای ارتباط مؤثر با کشورهای اسلامی، عربی و آفریقایی، نیازمند تعامل با مصر هستند لذا کشورهای قدرتمند جهان با حضور فیزیکی و یا فرهنگی خود به دنبال اثرگذاری بر روند تحولات در این کشور بوده اند. کشورهایی همچون روسیه، آلمان، فرانسه، ژاپن، چین، هند، آمریکا، ایتالیا، اندونزی، مالزی، انگلستان و کشورهای عربی هرکدام، طیف وسیعی از فعالیتهای فرهنگی، هنری، علمی و آموزشی را توسط مراکز فرهنگی خود در مصر سازماندهی کرده و با بهره مند کردن شهروندان مصری به ویژه جوانان از خدمات ارائه شده، حضور معنوی و قدرت نرم خود را در این سرزمین تقویت می کنند. این حضور خارجی در پنج سطح قابل مشاهده است:

· آموزشی با محوریت آموزش زبان خارجی و برگزاری دوره های متنوع

· فرهنگی با هدف معرفی کشور خود و حضور در رویدادهای مهم فرهنگی همچون نمایشگاه کتاب

· هنری با تمرکز بر هنرهای تجسمی و نمایشی و حضور در جشنواره های فیلم، تئاتر و موسیقی

· علمی دانشگاهی از طریق اعطای بورسیه، همکاری های دانشگاهی و حمایت از مدارس

· میراث فرهنگی با تکیه بر کشف و مرمت آثار باستانی و پژوهش های باستان شناسی

انواع مؤسسات علمی آموزشی و مراکز فرهنگی خارجی (دولتی یا غیردولتی) در مصر، به شرح ذیل می باشند:

۱) دانشگاه های خارجی همچون دانشگاه آمریکایی، بریتانیایی، روسی، فرانسوی، آلمانی و کانادایی که از دهه ها قبل در مصر فعالیت داشته و با بکارگیری استادان خارجی، دانشجویان مصری را آموزش می دهند و در نهایت مدارک دانشگاهی معتبر از طرف دانشگاه های خارجی اعطا می کنند. قرار است دانشگاه ایتالیایی، دانشگاه علوم کاربردی آلمانی، دانشگاه کانادایی جدید و دانشگاه کاونتری بریتانیا در پایتخت جدید مصر تأسیس و راه اندازی شوند.

۲) مدارس خارجی همچون مدارس ژاپنی، آمریکایی و بریتانیایی، آلمانی، کانادایی و ترکی (صلاح الدین) که مطابق نظام آموزشی کشورهای خود در تمام مقاطع قبل از دانشگاه حتی برخی از مهد کودک، اجازه فعالیت داشته و آموزشگاه دایر کرده اند.

۳) تقریبا تمام کشورهای دنیا در مصر، بخش فرهنگی فعال در داخل سفارتخانه ها و یا سرکنسولگری های خود دارند.

۴) برخی کشورها در خارج از ساختمان سفارت، مراکز فرهنگی یا آموزشی خود را دایر کرده اند.

۵) مؤسسات فرهنگی خارجی غیردولتی که مستقل از دولتهای متبوع خود، اجازه فعالیت فرهنگی و یا آموزشی از دولت مصر دریافت کرده اند.

ذیلا به مراکز فرهنگی اروپایی، آمریکا و کانادا در مصر و برخی برنامه های آنان اشاره می شود. در بخش دوم گزارش، به مراکز فرهنگی آسیایی و عربی در مصر پرداخته خواهد شد:

۱) دانشگاه آمریکایی قاهره (الجامعه الأمریکیه بالقاهره) در سال ۱۹۱۹م تأسیس شده و اکنون پس از ۱۰۰ سال با چند شعبه، بزرگترین دانشگاه خارجی در مصر بشمار می رود. در حال حاضر ۵۵۰۰ دانشجوی کارشناسی و ۹۷۰ دانشجوی تحصیلات تکمیلی دارد. تاکنون ۳۸ هزار نفر از این دانشگاه فارغ التحصیل شده اند. کتابخانه دانشگاه دارای ۵۶۰ هزار جلد کتاب و مجله می باشد. دانشگاه آمریکایی قاهره همه ساله در نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره مشارکت دارد و تألیفات ارزشمندی در زمینه آموزش زبان عربی، تاریخ، فرهنگ، هنر و جامعه مصر به علاقمندان عرضه می کند.

۲) بخش فرهنگی در سفارت آمریکا فعالیت آموزشی ندارد ولی برنامه های فرهنگی هنری برگزار می کند.

۳) مدارس آمریکایی مطابق با نظام آموزشی موجود در مدارس آمریکا، برنامه های آموزشی خود را ارائه می دهند و پس از پایان مقطع دبیرستان، گواهی دیپلم مورد تأیید مؤسسات آموزشی آمریکا برای دانش آموزان خود صادر می کنند.

۴) شورای فرهنگی بریتانیا در مصر (المجلس الثقافی البریطانی فی مصر) از سال ۱۹۳۸م در مصر فعالیت دارد و محور برنامه های آن هنر، آموزش زبان انگلیسی و تسهیل ادامه تحصیل جوانان مصری در دانشگاه های انگلستان می باشد. این مرکز در قاهره یکی از بزرگترین و مهمترین نمایندگی های شورای فرهنگی بریتانیا در جهان است.

۵) دانشگاه بریتانیایی در مصر (الجامعه البریطانیه فی مصر) در رشته های مدیریت، دندانپزشکی، مهندسی، آی تی، پرستاری، داروسازی، رسانه و زبان انگلیسی دانشجو می پذیرد. استادان این دانشگاه، انگلیسی و یا غیرمصری هستند. این دانشگاه از دانشگاه فرانسوی و آلمانی در مصر بزرگتر بوده و فعالیتهای گسترده تری دارد.

۶) مدارس بریتانیایی دارای نظام آموزشی مطابق مدارس انگلستان می باشد و گواهی دیپلم دانش آموزان از طرف مؤسسات آموزشی معتبر در انگلستان صادر شده و مورد تأیید قرار می گیرد. تعداد این مدارس به صدها مدرسه در سطح مصر می رسد.

۷) مرکز فرهنگی فرانسه که مهمترین برنامه آن آموزش زبان فرانسوی است در چند شهر مصر دوره‌های آموزش زبان فرانسه را برگزار می کند. این مرکز، در زمینه هنرهای نمایشی، روزنامه نگاری و ورزش با همکاری مؤسسات مصری فعالیتهای متنوعی را برای جوانان علاقمند مصری سازماندهی می کند.

مرکز فرهنگی فرانسه سه کتابخانه دائمی در مصر دارد و همه ساله از طرف صدها ناشر فرانسوی با مشارکت در نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره، آثار و تألیفات نویسندگان فرانسوی را عرضه می‌کند. مرکز فرهنگی فرانسه، علاوه بر نظارت بر نظام آموزشی مدارس فرانسوی در مصر، آموزش معلمان زبان را که در مدارس دو زبانه مصری ـ فرانسوی تدریس می کنند به عهده دارد. مرکز فرهنگی فرانسه، شعبه ای در اسکندریه دارد که از قرن ۱۹م دایر بوده است. برگزاری نمایشگاه های هنری از فعالیتهای برجسته این مرکز می باشد.

۸) مؤسسه فرانسوی باستان شناسی شرق (المعهد الفرنسی للآثار الشرقیه) که در سال ۱۸۸۰م تأسیس شده و تمدنهای شکل گرفته در مصر از ماقبل تاریخ تا زمان معاصر را از جنبه تاریخی و زبانشناسی مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهشگران فرانسوی، مصری و خارجی در این مرکز فعالیت دارند. در حال حاضر ۳۰ سایت باستانی در حال کاوش بوده و ۵۰ پروژه تحقیقاتی در دست اجرا می باشد.

۹) دانشگاه فرانسوی در مصر (الجامعه الفرنسیه فی مصر) به مثابه امتدادی از آموزش عالی فرانسه در مصر می باشد. با دانشگاه های مهم و معتبر فرانسه ارتباط نزدیک دارد و از طرف آنها مدارک دانشگاهی معتبر صادر می کند. آموزشها به سه زبان عربی، فرانسوی و انگلیسی ارائه می شود.

۱۰) کتابخانه مؤسسه شرق شناسی «الکندیّ» یا «الدومنیکیّ» (مکتبه معهد الدراسات الشرقیه للآباء الدومنیکان) از مراکز مطالعاتی فرانسوی فعال در مصر است. این مؤسسه غیردولتی در داخل کلیسای الدومنیکی در قاهره واقع شده و دارای یک کتابخانه غنی است.

۱۱) مؤسسه گوته در قاهره با ۸۰ کارمند یکی از بزرگترین مراکز وابسته به این مؤسسه آلمانی در جهان است و در حوزه آموزش زبان آلمانی و بخش مبادلات و همکاری های فرهنگی میان آلمان و مصر فعالیت می‌کند. همچنین بخش فیلم و هنرهای نمایشی این مؤسسه فعالیتهای متنوعی از جمله آموزش و تربیت هنرمندان جوان مصری در زمینه های بازیگری، کارگردانی، نمایش، هنرهای سنتی، نمایشنامه نویسی، ادبیات و... دارد. «پنجره هنر» نام پروژه ای است در انستیتو گوته قاهره که سه سال است فعالیت خود را آغاز کرده و مورد استقبال جوانان مصری علاقمند به هنر قرار گرفته است. فعالیتهای دیگری در زمینه باستان شناسی در این مؤسسه انجام می شود.

۱۲) دانشگاه آلمانی در قاهره (الجامعه الألمانیه بالقاهره) در ۲۰۰۲م تأسیس شده و در رشته های تجارت، مدیریت، داروسازی، مهندسی و حقوق، دانشجو پذیرفته و با دانشگاه های مهم و معتبر آلمان ارتباط نزدیک دارد و از طرف آنها مدارک دانشگاهی معتبر صادر می‌کند. آموزشها به دو زبان آلمانی و انگلیسی ارائه می شود.

۱۳) مرکز فرهنگی مصری آلمانی (المرکز الثقافی المصری الألمانی) یک مؤسسه غیردولتی آلمانی است که در سال ۱۹۹۸م تأسیس شده و با مشارکت انستیتو گوته، برای دوره های زبان آلمانی، گواهی معتبر صادر می کند. همچنین با مؤسسه آلمانی اتریشی ÖSD  زیر نظر وزارت آموزش عالی اتریش همکاری دارد. این مؤسسه برنامه های فرهنگی و هنری در مصر برگزار می کند.

۱۴) مرکز فرهنگی ایتالیا در قاهره (المعهد الثقافی الإیطالی بالقاهره) با هدف گسترش فرهنگ ایتالیایی در مصر، دوره های آموزش زبان ایتالیایی برگزار و از کرسی های زبان ایتالیایی در پنج دانشگاه مصر حمایت می کند. همکاریهای دانشگاهی و برگزاری برخی مراسم و رویدادهای فرهنگی در مصر با همکاری نهادهای فرهنگی رسمی مصر از جمله برنامه ها و فعالیتهای این مرکز ایتالیایی در قاهره است. مساعدت علاقمندان به ادامه تحصیل در دانشگاه های ایتالیا و اعطای بورسیه‌های تحصیلی نیز توسط این مرکز صورت می گیرد. این مرکز فرهنگی در جشنواره ها و رویدادهای فرهنگی بین المللی مصر همچون نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره، جشنواره های فیلم و سینما و جشنواره های مرتبط با هنرهای نمایشی مشارکت دارد. کتابخانه مرکز در دسترس مراجعه کنندگان مصری قرار دارد.

۱۵) مؤسسه باستان شناسی ایتالیا در قاهره (مرکز الآثار الإیطالی بالقاهره) بخشی از مرکز فرهنگی ایتالیا در قاهره است ولی بصورت مستقل فعالیت تخصصی دارد. این مرکز در سال ۱۹۶۴م پایه گذاری شده ولی رسما در سال ۲۰۰۸م افتتاح شده است. کتابخانه باستان شناسی این مرکز دارای تألیفاتی ارزشمند و تخصصی در زمینه باستان شناسی مصر و همچنین نشریات ایتالیایی که در اواخر قرن نوزدهم در مصر منتشر شده می‌باشد. ریاست مرکز معمولا به عهده یکی از متخصصان باستان شناسی از دانشگاه های ایتالیاست.

۱۶) مرکز فرهنگی روسیه (المرکز الثقافی الروسی) با استقبال گسترده جوانان مصری روبروست و روزانه بیش از ۷۰۰ نفر مراجعه کننده داشته که از دوره ها و برنامه‌های این مرکز استفاده می کنند. این دوره ها شامل آموزش زبانهای مختلف (روسی، انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی و ایتالیایی)، دوره های تخصصی فنی همچون سخت افزار و برنامه‌نویسی کامپیوتر، طراحی گرافیک و صفحات وب، انیمیشن، عکاسی، موسیقی و مدیریت برنامه های هنری و نمایشگاه هنرهای تجسمی می‌باشد. کتابخانه مرکز با ۱۱ هزار کتاب ادبی فکری در دسترس علاقمندان قرار دارد. مرکز فرهنگی ـ علمی روسیه در قاهره با دانشگاه‌های مصر همچون دانشگاه قاهره، عین شمس، أسوان، حلوان و کرسی‌های زبان روسی در دانشگاه‌ها، قرارداد همکاری دارد.

مرکز فرهنگی روسیه علاوه بر قاهره، یک شعبه نیز در اسکندریه دارد. علاوه بر سه نیروی رسمی اعزامی از روسیه، حدود ۱۰۰ نفر نیروی محلی (روسی مقیم و مصری) در استخدام این مرکز می باشند.

اعطای بورسیه رایگان یک ساله در موسکو به ۱۰ روزنامه نگار مصری، ارائه خدمات به هنرمندان مصری برای نمایش آثار خود در مرکز و اعزام آنان به روسیه جهت شرکت در مسابقات بین المللی، برنامه ریزی برای معرفی فرهنگ مصر به مردم روسیه در یک جشنواره سالانه در روسیه و همچنین برگزاری جشن به مناسبت رویدادهای مهم در روابط مصر و روسیه از جمله فعالیتهای این مرکز می باشد.

۱۷) دانشگاه مصری روسی (الجامعه المصریه الروسیه) در سال ۲۰۰۶م در قاهره با همکاری ۷ دانشگاه برتر روسیه تأسیس شده و در رشته های دندانپزشکی، داروسازی، مهندسی و مدیریت دانشجو می پذیرد و فعالیت علمی آموزشی دارد.

۱۸) دانشگاه کانادایی الاهرام (جامعه الأهرام الکندیه) در رشته های داروسازی، دندانپزشکی، فیزیوتراپی، تجارت، کامپیوتر، مهندسی، روابط عمومی و زبان، دانشجوی مصری دارد.

۱۹) بخش فرهنگی در سفارت کانادا فعالیت آموزشی ندارد ولی برنامه های فرهنگی هنری برگزار می کند.

۲۰) مؤسسه سروانتس یا مرکز فرهنگی اسپانیا در قاهره در سال ۱۹۹۳م تأسیس شده و علاوه بر فعالیتهای فرهنگی هنری، دوره های آموزش زبان اسپانیایی را برای دانشجویان و مدرسان مدارس برگزار می کند. زبان اسپانیایی به عنوان زبان سوم در کنار فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی در دبیرستانهای عمومی مصر تدریس می شود.

۲۱) مرکز فرهنگی اسکاندیناوی (المرکز الثقافی الاسکندنافی) فعالیتهای فرهنگی و هنری دارد و دوره‌های آموزش زبان سوئدی، دانمارکی، نروژی و عربی برگزار می کند. اخیرا یک مؤسسه فرهنگی سوئدی فعالیت خود را در اسکندریه متوقف کرده است.

۲۲) مؤسسه باستان شناسی پادشاهی نروژ (المعهد الملکی النرویجی لدراسه الآثار) مرکزی مستقل از سفارت است و از چند دهه قبل در مصر فعالیت داشته و اکنون تعدادی پروژه باستان شناسی در مصر با بودجه دولت نروژ در دست اجرا دارد.

۲۳) مرکز فرهنگی یونان (المرکز الثقافی الیونانی) در داخل سفارت یونان در قاهره و سرکنسولگری یونان در اسکندریه مستقر است و علاوه بر فعالیتهای فرهنگی هنری، دوره های آموزش زبان یونانی برگزار می کند.

۲۴) اتحادیه اروپا فقط یک هماهنگ کننده فرهنگی در قاهره دارد که در نمایندگی اتحادیه اروپا مستقر است.